Câu chuyện về Plakat Thái (Phần 2)

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Tóm tắt về sự phát triển của Plakat Thái

Có ba giai đoạn phát triển của Plakat Thái. Giai đoạn đầu tiên liên quan đến cá đá hoang dã. Giai đoạn thứ hai liên quan đến việc lai tạo cá đá hoang dã và cả cá lai. Giai đoạn cuối cùng là tích lũy kiến thức về việc làm thế nào để lai tạo thành công cá Betta thuần dưỡng hay Plakat Thái hiện đại.

Giai đoạn I: Tìm hiểu về cá đá

1. Cá hoang dã

Trong khi khảo sát về những đặc trưng của trò đá cá ở Thái Lan, tôi phát hiện ra rằng trò giải trí này được phát sinh và lan rộng ở mọi vùng đất nước. Chúng tôi có thể lần ngược về quá khứ thông qua những lời truyền khẩu mà một nhà lai tạo thừa hưởng từ tổ tiên của mình cách nay khoảng 200 năm, vào thời mà thủ đô Bangkok mới bắt đầu được thành lập. Điều này có nghĩa người Thái đã chơi cá đá từ trước đó. Chúng ta cũng phải cân nhắc đến môi trường xã hội và chính trị vào thời buổi chiến tranh loạn lạc ấy. Người ta bắt cá Betta ngoài đồng lúa để đá với những con tương tự khác mà không hề có khái niệm về sự khác biệt giữa các loài, hay làm thế nào để lai tạo ra cá đá (như chúng ta biết ngày nay, loài cá đá địa phương ở miền Nam là Betta imbellis, ở miền Trung là Betta splendens, còn ở miền Tây Bắc là Betta smaragdina). Có hai bước để học cách đá cá. Bước thứ nhất là làm sao phân biệt được cá Betta với các loài cá khác. Người nông dân để ý cách chúng giương vây và đá nhau khi họ làm việc ngoài đồng. Cá Betta tạo những ổ bọt ngay trên các luống của ruộng lúa. Trẻ em thường bắt chúng ở đó và đem về nuôi trong lọ thủy tinh. Nông dân thường đem cá ra đá vào buổi chiều, lúc rảnh rỗi rồi sau đó lại thả cá về đồng. Một số trẻ em nuôi cá chỉ để làm cảnh. Ban đầu, trò đá cá chỉ diễn ra giữa bạn bè trong làng. Rồi thông qua các cuộc thách đấu và đá độ mà trò này nhanh chóng được chấp nhận và yêu thích một cách rộng rãi, từ làng này sang làng khác.

Bước thứ hai là việc thách đấu giữa các làng và các vùng. Trò đá cá trở nên phổ biến hơn khi mà việc thắng hay thua trận trở thành cả một sự kiện. Dần dần phong trào đá cá sản sinh ra những chuyên gia lai tạo và những con cá vô địch. Cũng từ đây mà hình thành ý tưởng làm thế nào để tạo ra con cá đá có thể chiến thắng cá đối thủ. Tuy nhiên, đa số mọi người không quá quan tâm đến vấn đề lai tạo cá đá. Họ chỉ cần biết nơi đâu có bán cá đá chất lượng là đủ. Họ cũng có thể thả con cá thắng trận ở một nơi nhất định rồi sau đó quay lại thu hoạch cá con đem đi đá.

Giai đoạn II: Quá trình lai tạo cá đá hoang dã và cá lai

2. Tuyển chọn cá đá hoang dã

Sự xuất hiện những con cá đá tốt nhất là cơ sở để những người nông dân tuyển chọn ra những dòng cá đá. Người ta lấy tên vùng để đặt tên cho những con cá được tuyển chọn tốt nhất. Nhiều người cũng sục sạo vùng đó để kiếm cá hay đôi khi đề nghị người chủ đất bán cá cho họ. Động cơ thắng trận được xem như là yếu tố chủ yếu thúc đẩy sự phát triển của trò đá cá. Trong giai đoạn này, người ta thả con cá thắng trận cùng với một số cá cái ở một nơi nhất định rồi quay lại vào năm sau để thu hoạch lứa cá con. Nguyên tắc tuyển chọn cá đá hoang dã này vẫn còn được áp dụng cho đến tận ngày nay.

3. Thuần dưỡng cá đá hoang dã

Bối cảnh của trò đá cá hoang dã như mô tả ở trên diễn ra khi người ta còn coi đó như là một trò chơi, thậm chí còn chưa được coi là một sở thích. Tuy nhiên, ngay trò chơi cũng có con đường phát triển của riêng nó. Khi người ta tham gia cuộc chơi một cách nghiêm túc, cố trở thành người thắng cuộc và kiếm tìm sự nổi tiếng cùng với giải thưởng và tiền bạc; tất cả trở thành động lực cho việc tạo nên những con cá đá ngày càng tốt hơn. Việc lai tạo cá đá bắt ngoài tự nhiên sẽ cho kết quả không đảm bảo, ngay cả cá đá lấy từ những vùng đặc biệt cũng không đủ mức độ tin cậy. Trò đá cá trở nên khắc nghiệt và quan trọng hơn khi người ta cá cược nhiều tiền hơn. Một khi người tham gia muốn thắng trận thì họ phải kiểm soát tốt chất lượng cá đá của mình; tức là họ phải kiểm soát cá giống bố mẹ và môi trường lai tạo. Vì vậy nhà lai tạo bắt đầu lai tạo cá của mình trong các hố đào dưới đất, từ đó dần dần hình thành nên dòng cá thuần dưỡng. Ý tưởng cơ bản này được xem như là bước đầu tiên trong việc hình thành cá đá Xiêm hiện đại hay Plakat Thái, tức từ thiên nhiên thâm nhập vào xã hội loài người. Mục đích đàng sau việc lai tạo cá thuần dưỡng là tạo ra cá đá có chất lượng và đủ nhiều để bán và chia xẻ với bạn bè. Bởi vì hoạt động đá cá diễn ra quanh năm, tôi nghĩ điều này thuận lợi cho việc kinh doanh và lai tạo hàng loạt khi nhu cầu thị trường tăng lên. Ở giai đoạn này, một số người lai tạo cá thuần dưỡng sao cho bề ngoài giống như cá đá hoang dã, để rồi lại đem đi đá với cá hoang dã. Việc kiểm soát môi trường và hoạt động lai tạo phải được thực hiện một cách bí mật và phải tương tự với môi trường sinh sống tự nhiên của cá hoang dã. Mục đích của điều này là để đánh lừa và đả bại cá của đối phương. Nó dẫn đến sự cạnh tranh theo hai hướng; một là trò đá cá thực sự diễn ra giữa cá đá với nhau và một là sự cạnh tranh giữa những người chơi cá. Tôi thích loại thứ hai hơn; tức là quá trình mà nhà lai tạo tìm tòi phương thức lai tạo ra những con cá có thể đá bại cá của nhà lai tạo khác. Bấy giờ là lúc cá đá Xiêm bắt đầu phát triển thực sự.

Ban đầu, nhà lai tạo chỉ muốn lai tạo cá đá trông giống như cá hoang dã nhưng lại khỏe mạnh và lì đòn để đá thắng cá của đối phương. Vào thời đó tôi không nghĩ có người có thể tưởng tượng ra loại cá đá đuôi ngắn (tức loại cá đá tuyển dữ nhất bây giờ). Loại cá đá tuyển chỉ xuất hiện sau rất nhiều thế hệ tuyển chọn cá đá hoang dã cho đến khi nó không còn giữ được màu sắc và hình dạng nguyên thủy nữa. Các thế hệ cá đá được thuần dưỡng lâu đời có kích thước lớn hơn, màu sậm hơn, dế nuôi và dạn dĩ với sự hiện diện của con người hơn. Dưới bàn tay con người, diện mạo cá đá liên tục bị biến đổi triệt để cho đến khi chúng không còn mang hình dạng nguyên thủy nữa. Cá hoang dã không còn có khả năng đá thắng cá thuần dưỡng về mọi phương diện. Điều đó có nghĩa, cá đá hoàn toàn chia làm hai nhóm. Nhóm cá hoang dã (Plakat Pah) và cá lai (Pla Sung) và nhóm cá thuần dưỡng (Plakat Morh). Những nhóm cá này vẫn còn được duy trì ở nhiều trường đá cá ngoại ô Bangkok ngày nay. Sự thay đổi triệt để về hình dạng không chỉ ảnh hưởng đến lối đá của cá mà còn tác động mạnh mẽ đến thế giới cá đá Xiêm dưới phương diện cá cảnh.

4. Lai tạp

Cá đá lai là kết quả của việc lai tạp giữa cá đá hoang dã với cá đá thuần dưỡng rặt. Tôi sử dụng cụm từ “cá đá thuần dưỡng rặt” đối với những con cá mà cha mẹ của chúng cũng là cá đá thuần dưỡng. Việc tìm ra cặp cá giống tốt là điều vô cùng khó khăn đối với nhà lai tạo, đặc biệt là khi họ muốn cá của mình đá bại cá của đối phương. Việc gia nhập cũng như trao đổi những con cá tốt nhất đến từ miền Nam, miền Đông Bắc và miền Trung của Thái Lan thường được thực hiện cùng với sự thiếu hiểu biết về sự khác biệt giữa các loài cá đá thuần chủng. Hoạt động lai tạo diễn ra mạnh mẽ nhất ở Bangkok và các vùng ngoại ô bởi vì hoạt động đá cá ở đây mang nhiều tính thách thức hơn, tiền đặt cược nhiều hơn và cộng đồng chơi cá cũng đa dạng hơn.

Cá lai cũng có chiến lược lai tạo định sẵn; nhà lai tạo muốn tạo ra con cá trông giống như cá đá hoang dã nhưng lại thừa hưởng mọi ưu điểm của cá đá thuần dưỡng. Tuy nhiên, chúng cũng chỉ để đá trong thời gian ngắn, khoảng 30 phút mà thôi. Cá đá hoang dã đá nhanh hơn thế nhiều hay đôi khi còn không chịu đá. Cá đá lai phát triển thành một bước độc đáo riêng trong quá trình lai tạo cá đá.

Cá đá lai có thể được tìm thấy trên mọi miền đất nước, ở những nơi có hoạt động đá cá. Nhà lai tạo sử dụng cá đá địa phương để lai với con cá đá cực giỏi. Chẳng hạn, người vùng Đông Bắc Thái Lan có thể đem con cá Betta splendens tốt nhất để lai với con cá đá địa phương Betta smaragdina tốt nhất của họ. Người miền Nam lai cá Betta imbellis với cá Betta splendens. Chỉ có thể khẳng định rằng, con cá đá đầu tiên được lai tuyển chọn là loài Betta splendens ở miền Trung Thái Lan; đâu đó giữa cố đô Ayuthaya, vùng Padrew nay là tỉnh Cha Chueng Sao và vùng Mahachai nay là tỉnh Sa Mut Sa Khon.

Có hai loại cá lai là cá lai hoang dã và cá lai thuần dưỡng. Theo tôi thấy cá lai hoang dã được những người đá cá dễ chấp nhận hơn bởi vì nhà lai tạo chỉ thả chúng vào môi trường tự nhiên và để thiên nhiên đào luyện chúng trở thành cá đá tốt. Nhà lai tạo thả cá giống hay thậm chí cá con vào một khu vực riêng biệt và để chúng tự sinh sản một cách tự nhiên.

Giai đoạn III: Lai tạo cá đá thuần dưỡng rặt

5. Lai tạo cá đá thuần dưỡng rặt

Cụm từ “cá đá thuần dưỡng rặt” có nghĩa là bầy cá được sinh ra từ cặp cá giống thuần dưỡng. Cá được phát triển lối đá một cách có chủ ý theo phương pháp của người huấn luyện. Cá đá thuần dưỡng rặt ngày nay được biết như là loại cá đá đuôi ngắn đang lưu hành trên thị trường. Cá đá thuần dưỡng rặt có nguồn gốc từ các loài Betta hoang dã. Ngoài trường đá cá, người ta không coi cá đá thuần dưỡng là cá đá hoang dã thực thụ bởi vì những khác biệt về kích thước, hình dáng, màu sắc và kỹ năng chiến đấu. Tôi cho rằng đến lúc này thì sự tồn tại của cá đá thuần dưỡng không còn giữ bí mật được nữa. Bấy giờ, trường đá cá hình thành hai thể loại. Loại đầu là đá cá hoang dã (gồm cả cá lai). Trong thể loại này, người ta cố gắng lai tạo cá đá trông giống như cá hoang dã nhưng đá nhanh và lì đòn hơn. Loại thứ hai là đá cá thuần dưỡng rặt theo đó người ta cố gắng phát triển kỹ năng đá và cấu trúc cơ thể theo chủ ý của nhà lai tạo. Do vậy mà ngày nay mới có nhiều dạng cấu trúc cơ thể ngoài trường đá cá. Tôi chia Plakat Thái thành 3 dạng cấu trúc cơ bản là dạng bản lóc, dạng bản rô và dạng bản thát lát. Theo tôi thì sự hình thành dạng cá đá đuôi dài là giai đoạn thứ tư trong quá trình phát triển của Plakat Thái. Vẻ đẹp của cá đá đuôi dài được chào đón trong lãnh vực cá cảnh. Ý tưởng lai tạo các dòng cá theo hướng này hay hướng kia chỉ tập trung vào mục đích tạo ra cá đẹp mà thôi. Kể từ đó, Plakat Thái đuôi dài phô trương sắc đẹp của chúng trên các thị trường cá cảnh khắp thế giới.


Cá Mahachai

Có một trung tâm lai tạo cá hoang dã điển hình chỉ cách Bangkok 20 km. Vùng Mahachai hay tỉnh Samutsakhon nằm tiếp giáp với Bangkok về phía biển. Cách đây 500 năm, vùng này được gọi là “Tha Cheen” có nghĩa là cảng biển Trung Hoa. Tôi tin rằng các nhà buôn người Hoa mang cá đá từ cảng này đi Malaysia, Singapore, Việt Nam và cả Indonesia. Về mặt địa lý, Mahachai là vùng rừng ngập mặn, rất khác biệt với các cánh đồng lúa nơi hầu hết Betta hoang dã sinh sống. Đây là vùng nước lợ và đục vì vậy cá có vảy sáng để nhận thấy nhau. Dòng cá lai Mahachai có màu sắc độc đáo với lớp vảy sáng lấp lánh; chúng thật xinh đẹp và cuốn hút.

Màu sắc độc đáo của cá Mahachai làm nảy sinh hai vấn đề. Thứ nhất, người ta cho rằng cá Mahachai là loài Betta mới được phát hiện; người địa phương nói rằng họ từng thấy loài cá này từ rất lâu rồi. Hình dạng cá Mahachai hoàn toàn khác với các loài Betta imbellis, Betta smaragdina và ngay cả Betta splendens. Thứ hai, có khả năng cá Mahachai là cá đá lai vì người ta nói rằng họ đã lai tạp chúng với loài Betta splendens từ hàng trăm năm nay và nhà lai tạo chỉ đơn giản thả con cá đá tốt nhất vào những vùng nhất định như tôi từng mô tả ở trên. Tôi ủng hộ ý kiến cho rằng cá Mahachai là cá lai. Chừng nào mà chưa có các kết quả nghiên cứu khoa học chứng minh khác đi thì tôi vẫn bảo lưu ý kiến rằng cá Mahachai là một dạng cá Betta lai địa phương.

Khi tôi thấy cá Mahachai tại một trường đá cá ở “Baan Paw” (một phố thị trong vùng Mahachai) cách đây 3 năm, tôi chỉ nghĩ một cách đơn giản rằng chúng là cá Betta smaragdina hoang dã hay lai. Tôi thậm chí còn phô bày sự thiếu hiểu biết của mình ở một hội nghị về Betta tại trường Đại học Nông nghiệp vào tháng 2 năm 2000, tôi nói rằng trường đá cá ở “Baan Paw” sử dụng cá Betta smaragdina lai để đá độ. Vào thời điểm đó, tôi đang nghiên cứu về con đường phát tán của Betta smaragdina vào miền Trung Thái Lan. Tôi đã nhầm lẫn ngay cả khi các nhà lai tạo cho biết họ đã lai cá hoang dã với cá Betta splendens thuần dưỡng rồi thả cá con về môi trường tự nhiên. Nguyên tắc lai tạo này được duy trì trong một thời gian rất lâu cho đến tận ngày nay. Vài nhà lai tạo nói rằng họ đã gửi rất nhiều cá lai đi đá ở miền Tây Bắc và thắng nhiều độ. Điều này có nghĩa rằng không có nhiều khác biệt giữa cá Mahachai lai và cá lai ở đấy, vì vậy người đá cá không e ngại gì khi cáp độ. Có một số thuật ngữ lai tạo mà các nhà lai tạo ám chỉ đến việc cá Mahachai là cá lai tạp.

- Luk Bang = Cá bắt được ở vùng đầm lầy.
- Luk Thod = Cá thuần dưỡng có bề ngoài tương tự như cá hoang dã.
- Luk Sub = Cá lai.
- Luk Sard = Cá được thả trở về vùng đầm lầy.
- Luk Kratang = Cá thuần dưỡng.

Sau đây là những hình ảnh về cá Mahachai bắt được trên địa bàn sinh sống tự nhiên của chúng. Người đàn ông trong hình là nhà lai tạo, người nói với tôi rằng gia đình của ông đã lai tạo cá đá từ hơn một trăm năm trước. Nguyên tắc lai tạo của ông là đơn giản thả cá giống vào một vùng dành riêng và để chúng bắt cặp và sinh sản một cách tự nhiên. Nhà lai tạo sử dụng cá mái Plakat Morh hay cá Betta đuôi ngắn để phát triển kỹ năng chiến đấu của cá đá địa phương. Khi chúng tôi đi thăm cá, ông có thể chỉ tôi biết con cá đá tốt nhất trú ngụ ở đâu còn những con cá đá bình thường khác trú ngụ ở đâu. Nhưng những con cá đá địa phương thuộc về loài nào thì tôi không hề biết. Đó có thể là loài cá Betta mới đang chờ để các nhà khoa học khảo sát và khám phá. Hay chúng chỉ là loài cá địa phương hình thành thông qua cách lai tạo đặc biệt tức thả những con cá giống (gồm Betta splendens, Betta imbellis và Betta smaragdina) vào những vùng dành riêng trong hơn một thế kỷ. Những con cá này lai tạp với nhau và hình thành dòng cá Betta mới khác biệt với tổ tiên của chúng. Dù gì thì chúng vẫn là chỉ là cá lai.

Ngày nay, trò đá cá lai chỉ diễn ra vào mùa mưa mà thôi và hầu như sút giảm ở các vùng miền Trung và miền Nam Thái Lan trong khi nó vẫn hoạt động mạnh ở vùng Tây Bắc. Nói cách khác, cá đá Xiêm thuần dưỡng rặt đã phát triển lấn lướt cá đá lai. Tôi cũng nhận thấy việc áp dụng loại hình đá cá nào là tùy thuộc vào ý thức kinh tế của những người tham gia. Ý thức càng hiện đại và chiếm hữu thì người ta càng coi trọng sự thắng thua và các thủ thuật đá cá. Một khi đặt nặng vào sự thắng thua thì việc lai tạo cũng càng trở nên quan trọng.

Cá lai tạp đóng một vai trò quan trọng trong các cuộc triển lãm cá Betta ngày nay. Sự lai tạp giữa Betta splendens thuần dưỡng rặt với các loài hoang dã như Betta imbellis hay Betta smaragdina tạo ra rất nhiều dòng cá Betta thú vị. Cá lai có màu đậm và vảy lấp lánh. Chúng đóng góp rất nhiều cho sự phát triển của cá Betta hiện đại. Tôi tin chắc rằng các xu hướng lai tạo mới trong tương lai sẽ tập trung vào các dòng cá có vảy lấp lánh và đuôi hình bán nguyệt (halfmoon).

==================

Tác giả: Precha Jintasaerewonge
Người dịch: Nguyễn Trung Đại (Bí danh vnreddevil trên Diễn đàn Cá cảnh)
Link đến bài gốc: http://www.plakatthai.com/thestory.html

(Theo sinhhocvietnam.com)

Các tin mới hơn :

• Khủng long chưa từng có lông
  Những con bò sát khổng lồ thời tiền sử chưa bao giờ có lông vũ. Tuyên bố của một nghiên cứu mới đây đã giáng một đòn mạnh vào giả thuyết phố biến lâu nay rằng chim là hậu duệ trực tiếp của những con khủng long hai chân ăn thịt.
   (06/10/2009)
• Kỹ thuật trồng và chăm sóc sứ
  Cây sứ sa mạc hay còn gọi là sứ Thái có tên khoa học là Adenium obesum Balt, thuộc họ Apocynaceae (họ trúc đào), có nguồn gốc ở các nước sa mạc Phi châu.
   (06/10/2009)
• Câu chuyện về Plakat Thái (Phần 1)
  Khi bắt đầu viết bài này, tôi có ý định tự viết mọi thứ dựa trên kiến thức cá nhân, tức là những gì tôi từng làm, từng đọc và từ ký ức về những cuộc thảo luận với những nhà lai tạo nhiều kinh nghiệm khác. Trong khi thu thập dữ liệu, tôi phát hiện ra rằng có rất nhiều hội hâm mộ cá Betta trên mạng. Tôi cũng phát hiện rằng một số người không chấp nhận trò đá cá và coi đó như là việc đối xử tàn ác đối với thú vật. Điều này làm tôi ngã bệnh trong nhiều tuần lễ.
   (06/10/2009)
• Câu chuyện về cá đá Việt Nam
  Tôi đến thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam vào các ngày từ 22 đến 25 tháng 3 năm 2002. Mục đích của chuyến đi là để tìm hiểu về sự phát triển của cá Xiêm bên ngoài đất nước Thái Lan. Tôi nghe nói nhiều về dòng cá đá Việt Nam từ các bạn bè và khách hàng, loại cá đá nổi tiếng có vảy cứng và cấu trúc cơ thể cân đối.
   (06/10/2009)
• Chức năng tế bào gốc ở tế bào thường của thực vật
  Những tế bào thông thường có khả năng thay thế những cơ quan bị mất ở thực vật – một chức năng được cho là chỉ có ở tế bào gốc – các nhà nghiên cứu tại Trung tâm bộ gen và hệ thống sinh học thuộc Đại học New York và Đại học Utrecht tại Hà Lan đã phát hiện.
   (06/10/2009)

Các tin đã đưa :

• Khủng long chưa từng có lông
  Những con bò sát khổng lồ thời tiền sử chưa bao giờ có lông vũ. Tuyên bố của một nghiên cứu mới đây đã giáng một đòn mạnh vào giả thuyết phố biến lâu nay rằng chim là hậu duệ trực tiếp của những con khủng long hai chân ăn thịt.
   (06/10/2009)
• Kỹ thuật trồng và chăm sóc sứ
  Cây sứ sa mạc hay còn gọi là sứ Thái có tên khoa học là Adenium obesum Balt, thuộc họ Apocynaceae (họ trúc đào), có nguồn gốc ở các nước sa mạc Phi châu.
   (06/10/2009)
• Câu chuyện về Plakat Thái (Phần 1)
  Khi bắt đầu viết bài này, tôi có ý định tự viết mọi thứ dựa trên kiến thức cá nhân, tức là những gì tôi từng làm, từng đọc và từ ký ức về những cuộc thảo luận với những nhà lai tạo nhiều kinh nghiệm khác. Trong khi thu thập dữ liệu, tôi phát hiện ra rằng có rất nhiều hội hâm mộ cá Betta trên mạng. Tôi cũng phát hiện rằng một số người không chấp nhận trò đá cá và coi đó như là việc đối xử tàn ác đối với thú vật. Điều này làm tôi ngã bệnh trong nhiều tuần lễ.
   (06/10/2009)
• Câu chuyện về cá đá Việt Nam
  Tôi đến thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam vào các ngày từ 22 đến 25 tháng 3 năm 2002. Mục đích của chuyến đi là để tìm hiểu về sự phát triển của cá Xiêm bên ngoài đất nước Thái Lan. Tôi nghe nói nhiều về dòng cá đá Việt Nam từ các bạn bè và khách hàng, loại cá đá nổi tiếng có vảy cứng và cấu trúc cơ thể cân đối.
   (06/10/2009)
• Chức năng tế bào gốc ở tế bào thường của thực vật
  Những tế bào thông thường có khả năng thay thế những cơ quan bị mất ở thực vật – một chức năng được cho là chỉ có ở tế bào gốc – các nhà nghiên cứu tại Trung tâm bộ gen và hệ thống sinh học thuộc Đại học New York và Đại học Utrecht tại Hà Lan đã phát hiện.
   (06/10/2009)